“SUSAN KURTULUR”

Dilin alanı pek geniştir. Onun sahasının ne sonu, ne de sınırı vardır. Hayır da dilin geniş alanına girer, şer de… Bu bakımdan dilin ucunu bırakıp onun dinginini ihmâl eden bir kimseyi, şeytan sürükler götürür. Onu yıkılmak üzere olan bir yar’ın kenarına sevk eder. Böylece onu ebedî bir felâkete girmeye mecbur eder; zira insanlar cehenneme ancak dilleriyle ekip biçtiklerinden dolayı atılırlar. Dilinin şerrinden ancak şeriatın gemiyle gemlenen bir kimse kurtulur. Dilini dünya ve âhirette kendisine fayda verecek konularda çalıştıran, dünya ve âhirette sonucundan korktuğu şeylerden uzaklaştıran bir kimse dilin şerrinden kurtulur.

Dilin nerede iyi ve nerede kötü olduğu, keyfiyetinin bilinmesi pek güç ve herkes tarafından bilinmeyen bir durumdur. Bilen bir kimsenin de ona göre amel etmesi, gayet ağır ve zordur. Onun tehlikesinden kurtuluş ise ancak susmakla mümkündür. Bunun için dinimiz susmayı övmüş ve susmaya teşvik etmiştir.

Muaz b. Cebel Hz. Peygamber’e ‘Ey Allah’ın Rasûlü! Biz söylediklerimizden sorumlu muyuz?’ diye sordu. Hz. Peygamber ‘sallallahu aleyhi ve sellem’ şöyle cevap verdi: “Ey Cebel’in oğlu! İnsanları burunları üzerine ateşe sürükleyen dillerinin mahsulünden başka ne olabilir?”

Abdullah es-Sakafi ‘Ey Allah’ın Rasûlü! Bana sığınacağım birşey söyle!’ deyince, cevap olarak şöyle buyurdu: ‘Rabbim Allah’tır de, sonra dosdoğru ol!’ ‘Ya Rasûlullah! Benim için en tehlikeli şey nedir?’ diye sordum. Dilini tutarak ‘Budur’ dedi.

Rivayet edildi ki Muaz ‘aleyhimü’r-rıdvan’ “Ey Allah’ın Rasûlü! Amellerin hangisi daha faziletlidir?’ dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber dilini çıkardı. Sonra üzerine parmağını koydu.

Kulun kalbi doğru olmadıkça imanı doğru olmaz. Kalbi de dili doğru olmadıkça doğru olmaz. Komşusunun şerrinden emin olmadığı bir kimse cennete giremez.

Kim selâmette kalmayı seviyorsa, sükûttan ayrılmasın.

Ademoğlu sabahladığı zaman tüm azaları dile hatırlatıcı oldukları halde sabahlarlar ve derler ki: ‘Bizim hakkımızda Allah’tan kork! Zira sen doğru olursan biz de doğru oluruz. Eğer sen inhiraf edersen, biz de inhiraf eder, haktan ayrılırız’.

Hz. Peygamber ‘sallallahu aleyhi ve sellem’ şöyle buyurmuştur:

Bedende hiçbir âzâ yok ki Allah katında dilden şikayetçi olmasın.

Muhakkak ki ademoğlunun yanlışlıklarının çoğu dilindedir.

Size ibadetin en kolayını ve beden için en rahatını haber vereyim mi? Susmak ve güzel ahlâktır.

Ebû Hüreyre, Hz. Peygamber’in şöyle buyurduğunu rivayet eder:

Her kim, Allah’a ve ahiret gününe inanıyorsa, ya hayır söylesin veya sükût etsin.

Allah o kuldan razı olsun ki, konuşup ganimet sahibi olur veya susup selâmette kalır.

Berra b. Âzib’den şöyle rivayet ediliyor: Bir göçebe Hz. Peygamberin huzurunâ geldi ve dedi ki: ‘Beni öyle bir ibadete muttali et ki cennete girmeme vesile olsun!’ Hz. Peygamber de ‘sallallahu aleyhi ve sellem’  şöyle buyurdu: Aç kimseye yedir, susuza içir! Emr-i bi’l-mâruf yap! Münkeri yasakla! Eğer gücün buna yetmiyorsa -hayır hariç- dilini tut! Hayır hariç, dilini tut! Böyle yapmakla şeytanı mağlûp edersin.

Allah-u Teâlâ her konuşanın dilinin yanındadır. Bu bakımdan ne söylediğini bilen kişi Allah’tan korksun!

Müslüman kimseyi susmuş ve vakur gördüğünüz zaman ona yaklaşınız! Çünkü o, hikmeti telkin eder.

Muhammed b. Ka’b’dan rivayet edildiğine göre, Hz. Peygamber ‘sallallahu aleyhi ve sellem’ şöyle buyurmuştur:

Bu kapıdan ilk içeriye giren cennet ehlinden bir kişidir.

Bunun üzerine Selman’ın oğlu Abdullah, kapıdan girdi. Ashab-ı kiramdan bir grup Abdullah’ın yanına gittiler. Ona hâdiseyi anlattılar ve dediler ki: ‘Bu sevaba nail olmana vesile olabileceğini umduğun amelini bize haber ver!’ Bunun üzerine Abdullah dedi ki: ‘Ben muhakkak zayıf bir kimseyim. Allah’tan umduğum en kuvvetli amelim, göğsümün selâmeti ve fuzulî konuşmayı terk etmemdir’.

Ebû Zer el-Gıfârî şöyle demiştir: Hz. Peygamber ‘sallallahu aleyhi ve sellem’ bana şöyle dedi.

-Sana, bedenine hafif, mizanda ağır bir ameli öğreteyim mi?

-Evet, ya Resûlullah! Öğret!

-O amel susmak, güzel ahlâk ve seni ilgilendirmeyeni terk etmektir.

Mü’min bir kimsenin dili, kalbinin arkasındadır. Konuşmak istediği zaman kalbiyle o şeyi düşünür, sonra diliyle onu geçiştirir; münafığın dili kalbinin önündedir. Bir şeyi kastettiğinde diliyle söyler, kalbiyle düşünmez.

Çok konuşan bir kimsenin, düşüşü çok olur. Düşüşü çok olan bir kimsenin günahları çoğalır. Günahları çok olan bir kimsenin ise her şeyden daha fazla lâyıkı ateştir.

Ebubekir Sıddîk ‘aleyhimü’r-rıdvan’ ağzına küçük taşları koyar, onlarla nefsini konuşmaktan menederdi. Kendisi diline işaret ederek şöyle demiştir: ‘Beni tehlikeli yerlere sokan budur!

Hz. Ömer ‘aleyhimü’r-rıdvan’ şöyle demiştir: ‘Seni ilgilendirmeyen şeyleri kurcalama! Düşmanından uzaklaş! Emin olan hariç, kavminden olan dostundan bile uzak dur! Emin de ancak Allah’tan korkan bir kimse demektir. Fâcir bir kimse ile arkadaşlık yapma ki ondan fısk ve fücûr öğrenmeyesin! Onu sırrına muttali etme, işlerinde Allah’tan korkanlarla istişare et!’

Abdullah b. Mes’ud ‘aleyhimü’r-rıdvan’ der ki: ‘Kendisinden başka ilah olmayan Allah’a yemin ederim, uzun hapsetmeye dilden daha fazla müstehak olan hiçbir şey yoktur!’.

Hasan Basrî şöyle demiştir: ‘Dilini korumayan bir kimse dinini hakkıyla bilmiş değildir’.

Soru: Susmanın bu büyük faziletlerinin sebebi nedir?

Cevap: Sebebi dil âfetinin çokluğudur. O âfetler; yanlışlık, yalan, gıybet, kovuculuk, riya, münafıklık, küfür, fâhiş konuşmak, cedel yapmak, nefsi temize çıkarmak, bâtıla dalmak, başkasıyla kavga etmek, fuzulî konuşmak, hakîkati tahrif etmek, hakîkate ilâvelerde bulunmak veya hakikatten eksiltmek, halka eziyet etmek veya halkın namusuna saldırmaktır.

İşte bu âfetler çoktur. Bunlar dile ağır gelmezler. Kalpte bunların halâveti (cazibesi) vardır. Nefis ve şeytan insanı bunlara itelemektedir. Bunlara dalan bir kimse diline az zaman hâkim olup da sevdiğinde dilinin dizginini bırakır, sevmediğinde dilini tutabilir. Çünkü böyle yapmak, ilmin çetinliklerindendir. Bu bakımdan konuşmaya dalmakta tehlike vardır, susmakta ise selâmet… Bunun için susmanın fazileti oldukça büyüktür. Susmakta -bu faziletle beraber- himmetin derli toplu bulunması, vakarın devam etmesi, fikir, zikir, ibadet için boşalmak, dünya hakkında konuşmanın mesuliyetinden selâmette kalmak ve âhirette hesabını vermekten kurtulmak gibi iyi hasletler vardır. Nitekim Allah-u Teâlâ şöyle buyurmuştur:

(İnsan) hiçbir söz söylemez ki yanında (onu) gözetleyen, dediklerini zapt eden (bir melek) hazır bulunmasın. (Kâf/18)

***

Konuşma ise dört kısımdır. Bir kısmı katıksız zararlı, başka bir kısmı katıksız faydalı, diğer bir kısmı hem zararlı, hem faydalı, dördüncü kısmı ise ne zararlı, ne de faydalıdır. Katıksız zarar olan kısımda mutlaka susmak gerekir. Hem zararlı, hem faydalı olanın  faydası, zararını karşılayamaz. İçinde ne fayda, ne de zarar olan konuşma ise fuzûlî konuşmadır. Zamanın zayi edilmesi de zararın ta kendisidir. Bu bakımdan elimizde dördüncü bir kısım kalıyor. O halde konuşmanın dörtte üçü düştü, dörtte biri kaldı. Bu dörtte birin içinde de tehlike vardır; zira bu kısım içine riyanın inceliklerinden nefsi temize çıkarmak, yapmacık ve fuzûlî konuşmak gibi günah olan şeyler karışır. Öyle bir şekilde karışır ki idrâk edilmesi pek güçtür. Bu nedenle insanoğlu böyle bir konuşma ile kendisini tehlikeye atmış olur. Kim dil âfetlerinin inceliklerini bilirse, kesinlikle anlar ki, Hz. Peygamber’in ‘sallallahu aleyhi ve sellem’ bu hususta söylediği en keskin ve şaşmaz sözü şu hadis-i şeriftir: “Susan kurtulur.”

^{İhya-i Ulumiddin}