Nimetlerini üzerimizden esirgemeyen, bizleri İslâm’a hidayet eyleyen ve Ümmet-i Muhammed’den kılan ALLAH’a hamd olsun.
Peygamberler, Âlemlere Rahmettir.
Hakk Sübhanehu, onların bi’seti (Peygamber olarak vazifelendirilmesi) ile bizim gibi aklı noksan, idrâki kısa olanları Zatından ve Sıfatlarından haberdar etti; Zatı ve Sıfatları ile ilgili kemalâtlara, fehimlerimizin ölçüsünce bizleri muttali eyledi. Razı olduğu şeylerle, razı olmadığı şeyleri ayırt eyledi. Dünyevî ve uhrevî menfaatlerimizi (yararımıza olanları) mazarratlarımızdan (zararımıza olanlardan) ayırdı. Şayet onların mübarek vücudları olmasaydı; beşeri akıllar, Yüce Yaratıcıyı ispatta aciz kalır; onun kemalâtlarını idrâkten yana hepsi kusurlu olurdu.
Kendilerini akıl sahiplerinin üstünleri sanan eski felsefeciler ise Yüce Aziz Yaratıcının yaratmasını inkâr etmiş; akıllarının noksanlığından dolayı, eşyayı şeylere; her şeyi zamana ve sebeplere bağlamışlardır.
Ne zaman ki Nebilerin, yerlerin, semaların ve zamanın yaratanı Yüce ALLAH’a davetleri her tarafa yayılıp meşhur olunca, Yaratıcının sübutu (varlığı) hakkında tereddüdü olan o devrin felsefecileri kabahatlarına muttali olup istemeden de olsa Yaratıcı’nın varlığına kâil (ikna) olmuşlar; eşyayı da (her şeyin var olmasını da), o Yüce Zat’a isnad eylemek zorunda kalmışlardır.
Bu nur, Peygamberlerin nurlarından iktibas edilmiş bir nurdur. Onların (ilim, sohbet ve manevi) sofralarından istifade yollu alınan bir nimettir. Onlara salât ve selâm! Taa kıyamet gününe kadar; hatta ebedlerin ebedine kadar…
Yüce ALLAH’ın sıfat-ı kâmilesi, enbiyanın gönderilmesi, meleklerin masumiyet durumu, haşir neşir, cennetin ve cehennemin varlığı, daimî azap ve nimet gibi diğer Dinî esaslar da enbiyanın tebliği ile bize ulaşmıştır.
Akıl, bu gibi şeylerin idrâkinden yana kısırdır. Onları ispattan yana da noksandır. O büyüklerden bunları duymadan istikamet bulamaz; kendi başına onların hiç birinde hakikate ulaşamaz.
Nasıl ki akıl, hislerimizin ötesinde faaliyet gösteriyor ve hislerimizin idrâk edemediğini idrâk edebiliyorsa; aklın idrâk edemediği şeyleri de ancak Nebiler (ve vahiy) vasıtasıyla idrak edebiliriz (edebiliyoruz).
Bilgi ve marifet için aklın ötesinde bir yol kabul etmeyen kimse, hakikatte nübüvveti inkâr etmekte ve bedahetle (kesin ve zaruri olanla) çarpışmaktadır.
Nimet Veren Zat’a şükrün vacip olduğu aklen sabit olsa da, o şükrün nasıl yapılacağı ve keyfiyetinin nasıl olacağı ancak Nebiler aracılığıyla bilinebilir. Şu halde Nimet Veren Yüce Zat’a hem inanç ve hem de amel olarak nasıl şükredip tâzim edeceğimizi, bi’z-Zat Kendisinden alıp öğreten Nebilerin varlığı zaruridir.
O tazim ki Sübhan Zat’ın katından gelmemiş-alınmamıştır; O Yüce Zat’ın şükrünü eda için lâyık değildir. Zira beşerî kuvvet, onun idrâkinden (O’na şükür ve tazimin nasıl yapılacağını anlamaktan) âcizdir. Hatta çok kere ona tazim sayılmayan bir şeyi tazim sanır; şükürden hicve geçer.
Bu sebeple Yüce Mukaddes Hakkın şükrü ve tazimini bilebilmemizin tek yolu vahiydir; o da Peygamberliğe mahsus, Nebilerin tebliğine hastır.
Onlara salât ve selâm!..
Evliya için olan ilhama gelince…
Bu da nübüvvet nurlarından iktibas edilmiş (alınmış) olup enbiyaya mutabaat (tabi olmanın) bereketleri ve feyizleri olarak akıp gelmektedir.
***
Şayet akıl bu işte yeterli olsaydı; akıllarını kendilerine önder eyleyen Yunan felsefecileri, dalâlet çöllerinde kalmazlardı. Sübhan Hakkı bütün insanlardan önce bilirlerdi. Halbuki Sübhan Hakk’ın Zatında ve sıfatlarında insanların cehalet cihetinden en şiddetlisi olmuşlardır.
Şunun için ki: Sübhan Hakkı fariğ (işten elini çekmiş) ve muattal sanmışlar ve bir şeyi (akl-ı faal’i) yaratmanın dışında hiç bir şeyi ona isnat etmemişler; o şeyin var edilmesinin de mecburî olup ihtiyarî olmadığına kail olmuşlardır.
Kendiliklerinden ‘faal akıl’ diye bir şey yontup (var sayıp) hadiseleri (olup bitenleri) ona dayandırmışlar; o hadiseleri, yerin ve semaların Yaratıcısı’na isnat etmekten kaçınmışlardır. Eseri, hakikî müessirden almışlar, hayali olarak yonttukları bir şeye isnat etmişlerdir.
Onlara göre: Bu âlemde bulunan hiçbir şeyin ALLAH ile doğrudan bir bağlantısı olmadığı gibi O’nun da hadis varlıklar üzerinde hiçbir müdahalesi yoktur. Malul (sonuç), illet-i karibenin (yakın sebebin) eseridir; illet-i baidenin de (uzak sebebin) bunda tesiri olamaz.
Cehaletlerinden ötürü, eşyanın (hadiselerin) Sübhan Hakka istinat etmemesini, O Sübhan Zat için kemal sanmışlar; muattal (hiçbir şeye karışmaz) olmayı, onun için tebcil (övgü) zannetmişlerdir. Halbuki Sübhan Hakk, yeri ve semaları yaratması ile Zatını övmektedir.
Bu manada şöyle buyurdu:
«Meşrikın (doğuların) ve mağribin (batıların) Rabbı..» (73/9)
***
Kendi fasit zanlarına (bozuk itikadlarına) göre, Hazret-i Hakk Sübhanehu’ya hem ihtiyaçları yoktur, hem de ilticaları…
Bu durumda, ıstırar ve ihtiyaç vaktinde onlara gerekli olan akl-ı faale müracaat edip işlerin bitirilmesini talep etmektir ama akl-ı faalden kaza-i hacet (ihtiyacı giderme) de tasavvur edilemez. Çünkü yine onların kanaatine göre, o dahi, mecbur ve çaresiz durumda olup ihtiyarı yoktur; dilediğini yapamaz (her şey sebeplerin sonucu olarak meydana gelir).
Bu durumdakiler için şu âyet-i kerimenin hükmü geçerli olur:
«Küfür ehline gelince, onların Mevlâsı yoktur.» (47/11)
***
Akl-ı faal nedir ki, eşyanın tedbiri ve havadisin (hadiselerin) oluşu ona istinat ettirilsin, dayandırılsın!. Daha kendi varlığı ve sübutu tartışmalı olup hakkında bin türlü söz olan şeye nasıl olur da eşya ve hadiseler dayandırılabilir?
Akl-ı faalın varlığı ve gerçekliği için gösterilen deliller, vehmi ve felsefî mukaddimelere (açıklamalara) dayanır ki, onlar, İslâmî usullere göre eksiktir; yetersizdir.
Eşyanın dayanağını Şanı Yüce Kadir Muhtar Zat’tan alıp mevhum (vehim ürünü) bir şeye dayandıran kimse ne kadar da ahmaktır. Hatta eşyanın böyle hayali şeylere isnat edilmesi, felsefî yontmalara dayandırılmış olması, her şeyden önce eşyanın kendisine rüsvaylıktır; hakarettir.
O kadar ki: Eşya, yok olmaya sevinir ve razı olur da; böyle bir şeye dayandırılma rüsvaylığına; Yüce Sultan Kadir Muhtar’ın kudretine intisap saadetinden mahrum olma korkusundan dolayı razı olmaz.
Bir âyet-i kerime meali:
«Ağızlarından ne büyük (küstahça) söz çıkıyor.
Yalandan başka bir şey söylemiyorlar» (18/5)
***
Dar-ı harpteki küfür ehli, putlara tapma durumları olmasına rağmen, hal itibarı ile bunlardan daha iyidir. Çünkü bunlar, sıkıntılı durumlarda, Sübhan Hakka iltica etmekte ve putlarını dahi, Yüce Hakk katında vesile olma dışında bir şey yapmamaktadırlar.
Üstte anlatılandan daha şaşırtıcı olanı ise bir gurup insanın bu kimseleri hikmet ehli (hükema) diye isimlendirmesi ve onların görüşlerini hikmet olarak görmeleridir.
Halbuki pek çok görüşleri, bilhassa en yüce maksat olan Dinî meselelere dair görüşleri yalandır; Kur’an’a ve hadise muhaliftir, aykırıdır.
Hal böyle iken, neye göre bu kimselere ‘hükema’ denebiliyor!
Böyle bir şey onlara, ancak, alay ve maskaralık cihetinden söylenebilir…
Bunlardan bir topluluk ise riyazat ve mücahede yollarını tercih ettiler. Amma kendilerine Enbiyayı değil de Enbiyaya tabi olanlardan her asırda bulunan yüksek sûfileri öncü kabul etmişler; onların bazı hallerini sadece taklid ederek kendilerinde ortaya çıkan hallere ve vakitlerinin sefasına aldanmışlar. Rüyalarına ve hayallerine itimad etmişler; hayali keşiflerini diğer hallerinde de ölçü kabul etmişler ve böylelikle hem kendileri dalâlete düşmüş hem de başkalarını dalâlete düşürmüşlerdir.
Yaşadıkları o sefanın, aslında insanı sapkınlığa götüren nefsin sefası (huzuru) olduğunu ve bunun hidayetin ölçüsü olan kalbin sefası (huzuru, sekîneti) ile bir alakasının olmadığını bilemediler; fark edemediler. Çünkü kalbin sefası, Enbiyaya tabi olmaya bağlıdır. Nefsin tezkiyesi de kalbin sefasına ve onun nefsi idare etmesine bırakılmıştır.
Kıdem nurlarının zuhur yeri olan kalbin zulmette kalmasına rağmen, nefsin tasfiye olduğuna hükmetmek; pusuda bekleyen düşmana (şeytana) yağmalama yapması için yakılan bir kandilden ibarettir.
Hülâsa…
Riyazet ve mücahede yolu da tıpkı düşünce ve tefekkür yolu gibidir. Nasıl ki Nebilerin rehberliği dışında akıl ve fikir hakikati bulmamızı sağlayamıyorsa, riyazet ve mücahede de nihaî anlamda ALLAH’a ulaşmamızı sağlayamaz.
Peygamberler emaneti/bütün ilimleri masum melekler aracılığı ile Hakk Sübhanehu’dan aldığı için onların bilgileri şeytanın müdahalesine karşı korunmuştur.
Bu manada bir ayet-i kerime meali:
«Kullarım üzerinde senin hiç bir hakimiyetin yoktur.» (15/42)
İş bu devlet/nimet, onlardan başka hiç kimseye müyesser değildir, nasip olmamıştır.
Üstte anlatılan topluluğa ise lâin şeytanın ortaklığından kurtulmak mümkün olmaz. Meğer ki: Bu büyük zatlara (Nebilere) mutabaat hususunda devam edile ve onların izinde gidile..
Onlara salât ve selâm!..
Bir şiir:
Safa yollarında yürümek imkânsızdır;
Ey Sa’di! Mustafa’ya tabi olmadan.
Ona ve bütün ihvanınadır, salâtlar ve selâmların en üstünleri…
***
Felsefecilerin reisi Eflatun, Îsa ‘aleyhi’s-selâm’ ın bi’seti devletine kavuştu ama onu tasdik etmedi. Yaşadıkları ve bildikleri sebebi ile sandı ki: Kendisinin ona ihtiyacı yoktur. Dedi ki: “Biz hidayeti bulmuş kimseleriz. Bizim hidayete erdirecek kimselere ihtiyacımız yoktur.”
Böylelikle, nübüvvet bereketlerinden ve dahi ahiret saadetlerinden bir nasibe kavuşamadı.
Bir âyet-i kerime meali:
«ALLAH bir kimseye nur vermemişse, onun nereden nuru olabilir?» (24/40)
Bir âyet-i kerime meali daha:
«Gerçekten, Resul kullarımıza geçmişte şöyle sözümüz vardır: Onlar muhakkak yardım olunmuşlardır. Bizim ordularımız, mutlaka galiptirler.» (37/171 -173)
***
Şaşırtıcı bir şeydir ki: Âlemin nereden gelip nereye gittiği hususunda felsefeciler bir uçta, Nebevî tavır diğer uçta yer almaktadır. Zira onlar, âlemin ezeli olduğunu (başlangıcı olmadığını) söylemekle hakikatte ALLAH’a ve âhirete imanı sağlama çıkaramamışlardır.
Halbuki bütün parçaları ile âlemin sonradan yaratılmış yani hadis olduğuna dair kesin icma’ vardır.
Onlar, semaların yarılacağına, yıldızların dağılacağına, dağların atılacağına, ırmakların taşacağına kail olmamışlardır. Halbuki, bunların Kıyamet Günü olacağı vaad edilmiştir. Ayrıca onlar, cesetlerin haşrını da inkâr etmektedirler. Bütün bu halleri ile enbiyanın hükümlerine karşı; Kur’an’ın kesin hükümlerine aykırı durmaktadırlar.
***
Onlardan sonra gelen felsefeciler ise kendilerini İslâm zümresinden addetmişler; amma, bu felsefe usullerini olduğu gibi kabul etmişlerdir. Bu halleri ile semaların, yıldızların ezeli olduğuna kail olmakta ve onların fena bulup helake varmayacaklarına (yok olmayacaklarına) hükmetmektedirler.
Bunların rızıkları (nasipleri), Kur’an’ın kesin hükümlerini tekzib ve dinî zaruriyetleri inkârdır.
ALLAH’a ve Resulüne iman ederler; amma ALLAH’ın ve Resulünün emirlerini kabul etmezler.
Acaba, bundan daha ileri sefahet olabilir mi?
Bu topluluğun yaptığı şuna benzer: Bütün ömürlerini öyle bir âlet yapma uğruna harcamışlardır ki; zihni, düşünce ve öğrenme hatasından korusun. Bu hususta da çok tetkikler yapmışlardır.
Ne zaman ki, en üstün gayeye, ön önemli hususlara geldiler; yani: Yüce Sultan Vacib Zat’a ait ef’al, sıfat ve zat meselelerine; duygularını kaybettikleri gibi koruyucu âletlerini dahi kullanamayıp zayi ettiler.
İşte o zaman, gece körlüğüne dalar gibi dalıp dalıp gittiler. Böylece, dalâlet sahrasında kaldılar.
Şunun gibi ki: Bir kimse senelerce harp âleti hazırlar; harp zamanı gelince de, duygularını zayi edip o âletleri kullanamaz.
***
Hüccet’ül-İslâm İmam-ı Gazali, El-Münkızü Mîned-Dalâl adlı eserinde şöyle demiştir:
Felsefeciler; tıp ilmini, astronomi ilmini önceki Enbiyanın kitaplarından aşırmışlardır; Resûlullah Efendimize ve onlara salât ve selâm olsun. İdrâkine aklın varamadığı hususî ilâçları ve göklerle ilgili gizli bilgileri Enbiyaya inzal olunan kitaplardan iktibas etmişler; tehzib-i ahlâkı (ahlâkı güzelleştirme düsturlarını) da, her asırda ve her peygamberin ümmetinde mevcut olan yüksek sûfilerin kitaplarından çalmışlardır; kendi batıl görüşlerini cazip kılmak ve revaçta tutmak için…
İşte onlar katında muteber olan bu üç ilim de çalınmadır.
Şimdi…
Onların ilm-i ilâhî üzerine; zat, sıfat, fiiller ile ALLAH’a, âhirete iman bahislerine ait hüsranlarını bir parça anlattım…
Keza Kur’an âyetlerinin kesin hükümlerine olan muhalefetlerini de…
Şimdi, kala kala hendese ve benzeri ilimler kaldı.
Bunların da kendine göre çeşidi ve hususiyetleri vardır. Bunlar da tam ve muntazam olsalar dahi, ne kadar lüzumludur? Neden dolayı onlara ihtiyaç duyulur ve âhiret azaplarından hangisi onunla uzaklaştırılabilir? Sonsuz saadete kavuşmada onların payı ne kadardır?
***
Allah-u Teâlâ’nın kulundan yüz çevirmesinin alâmeti odur ki: Kendisini malâyani ile meşgul eder. Her ne şey ki: Âhirette faydalı değildir; bu, malâyani grubuna dahildir.
Dua makamında bir âyet-i kerime meali:
«Rabbimiz, bize hidayet ettikten sonra, kalblerimizi kaydırma.. Katından bize rahmet hibe eyle.. Çünkü SEN, hibesi en bol olansın..» (3/8)
***
İnsanlardan bazıları, felsefeye rağbeti çok ve teferruatına da meftun oldukları için felsefecileri de hükema (hikmet ehli) bilirler; (haşa ki) Enbiyaya (onlara salât ve selâm olsun) muadil sanırlar. Hatta onların yalancı ilimlerini önde gördükleri dahi olur: zira felsefelerini doğru görmeleri, Peygamberlerin getirdiği hükümlerden üstün tutmalarındandır.
Allah-u Teâla, bizi böyle kötü itikatlardan korusun!
Amin!
Evet…
Bu zümreyi hikmet ehli bildikleri ve ilimlerini dahi hikmet ve hakikat saydıkları için; zarurî olarak bu belâya düçar olmuşlardır.
Halbuki hikmet, bir şeyi, işin aslına uygun bilmekten ibarettir.
Hadis-i Şerifte buyurulduğu gibi: “Ya Rabbi! Eşyanın hakikatini bana olduğu gibi göster!”
O ilimler ki hikmete muhaliftir; işin aslına/hakikatına da mutabık (uygun) değildir.
Hulâsa..
Bu zümreyi tasdik etmek ve ilimlerini doğru bilmek; Enbiyayı ve Enbiyanın ilmini tekzip etmeye varır; Onlara salât ve selâm…
Anlatılan her iki ilim de, nakzedici (birbirine zıt) iki tarafa düşmektedir; birini tasdik etmek, diğerini tekzip etmeye varır.
Mana, üstte anlatıldığı gibi olunca:
Dileyen enbiyanın yolunu tutsun; ALLAH hizbinden ve necat ehlinden olur…